Emekçilerin 
Kurtuluşu
Kendi
Eserleri
Olacaktır.
                 
K. MARKS

Ana Sayfa

Başvuru

Katkı

Arşiv

Linkler

E-Posta

BÜYÜYEN(!) EKONOMİDE KİM KAZANIYOR

DİSK-AR

Bir süreden beri ekonomide gerçekleştiği öne sürülen büyümenin geniş halk kitlelerine yansımadığı gerçeği ortadayken; bugünlerde “kriz” uyarıları sıklaştı. Henüz fısıltı düzeyinde de olsa ekonomide uygulanan politikalar sorgulanmaya başladı.

Ekonomideki büyüme, tüketim, gelir, istihdam, işsizlik göstergelerinden de anlaşıldığı gibi ücretlilerin durumuna olumlu bir katkı sağlamadı. Üretimde verimlilik artarken, emekçiler, daha uzun süre çalışmak zorunda kaldı. Buna karşın, yaşam koşullarında bir iyileşme gerçekleşmedi.

Peki bu sürede yaratılan katma değere ne oldu? Büyüme ile yaratılan zenginlik nerede yoğunlaştı? Üretenler, daha uzun süre çalışıp, daha az tüketirken, daha çok işsiz kalırken, daha çok vergi öderken, daha çok kaynak borç ödemeye akarken, bundan kimler yararlandı?

Resmi verileri kullanarak yapacağımız değerlendirmeler, bu soruların yanıtlarını ortaya koyuyor. 2004 Mayıs’ı öncesinde, içinde bulunduğumuz koşullar, bölüşüm ve çalışma ilişkileri, 1800’lü yıllarda insanca çalışma koşulları için mücadele eden Chicago’lu işçilerin koşulları ile özdeş.

İstihdam ve İşsizlik

Büyüyen bir ekonomide, istihdamın artması ve işsizliğin azalması beklenirken, DİE verileri bunun tersini ortaya koyuyor. Büyüme, istihdam ve işsizlik üzerinde beklenenin tersine bir etki yaratıyor.

2001 yılındaki krizden bu yana ekonomi 2002 yılında %8, 2003 yılında %6 büyümesine karşın; bu sonuçlar ne istihdam ne de işsizlik üzerinde olumlu bir etkisi yaratmadı. Son iki yılda, hem istihdam azaldı; hem de işsizlik arttı. Eksik istihdam edilenlerin de işsizlere katılmasıyla, işsizlik oranı ülke genelinde %15’in üzerine çıktı.

Gelir ve Tüketim

Ekonomik büyümeyle birlikte, ikinci beklenti gelirlerin ve tüketimin artmasıdır. Ülke genelinde haneler tarafından yapılan tüketim ve ücretlilerin gelirleri ile ilgili göstergeler, bu durumun tersine bir sonuç göstermektedir.

GSMH serilerinde hanelerin yaptığı tüketimi gösteren “özel nihai tüketim”, kriz öncesi değerlerine hala ulaşamamıştır. Özel nihai tüketim harcamaları, nüfus artışını izlememektedir. Bu durum bireylerin geçmişe göre daha az tükettiklerini göstermektedir.

Aynı şekilde, istihdama dahil nüfus artmasına karşın; maaş, ücret ve yevmiyeli çalışanların elde ettikleri gelir de kriz öncesi değerini aşamamıştır. Nüfusun ücretle çalışan sayısı artarken, milli gelirden aldıkları pay artmamıştır. Bir başka deyişle ücretler gerilemiştir.

Sonuç olarak, ekonomik büyüme halka ne iş, ne gelir, ne de daha fazla tüketim olanağı sağlamıştır. Büyüme, halkın yoksullaşmasına eşlik etmiştir.

Ücretliler

Türkiye’de sadece emek gücünü satarak yaşayanların sayısı 10 milyon 700 bin dolayındadır. Bir başka deyişle, Türkiye’deki toplam istihdamın yarısını ücretli, maaşlı, yevmiyeli ve arızi çalışanlar oluşturuyor.

Çalışma Bakanlığı verilerine göre, Türkiye’de kayıt dışı çalışan ücretli sayısı 4 milyon 500 bin. Buna göre, Türkiye’deki ücretlilerin yarısı, sosyal güvenlikten ve iş güvencesinden yoksun, sağlıksız koşullarda, düşük ücretle, uzun ve düzensiz çalışma saatlerinde çalışıyor.

Ücretler Düşüyor, Verimlilik Artıyor

Her kriz döneminden karla çıkan işverenler, 2001 yılının ilk çeyreğinde yaşanan krizi de “karlı atlatmışlardır”. Kaybedenler, her zamanki gibi işçiler olmuştur.

Ekonomideki son iki büyüme yılının ücretle çalışanlara yaramadığı açık. Ücretlerdeki değişim bu çarpıcı tabloyu gösteriyor. Ücretler, 2001 yılındaki krizden bu yana %30 geriledi. Krizden bu yana imalat sanayinde çalışan işçilerin sayısında değişiklik olmazken, verimlilik %30 artmıştır. Son iki yılda imalat sanayindeki teknolojik yatırımların çok sınırlı olduğu düşünülürse, verimlilik artışının arkasındaki tek neden işçilerin daha fazla çalıştırılmasıdır.

Çalışma Süreleri Uzuyor

Haftalık yasal çalışma süresi 45 saat olmasına karşın, özel işletmelerde bu süre 2003 yılında 56 saate ulaşmış durumda. Yasal çalışma süresinin üstündeki bu artış, ortalama çalışma süresini gösteriyor. Kimi sektörlerde ve özellikle kayıtdışı alanda bu ortalama süreye asıl alınacak günlük çalışma süresi 11 saati buluyor. Bu sayılar, verimlilik artışlarının gerçek nedenini de açıklıyor.

Yaygın olan, ancak istatistiklere yansımayan bir başka konu, yasal çalışma süresinin üstündeki çalışmalar, yani fazla çalışmalar için ücret ödenmediği gerçeğidir. Çalışma sürelerinin yıllar itibariyle artması, sermayenin krizi sadece ücretleri azaltarak değil, aynı zamanda iş sürelerini uzatarak aştığını gösteriyor. Kriz koşullarında bedel yine emekçilere ödetiliyor.

En çok Kaybedenler

DİE’nin özel imalat sanayi verilerine göre 2001’in ilk aylarındaki krizden bu yana, hemen tüm sektörlerde saat ücretleri düşmüştür. Çimento ve seramik sanayinde çalışan emekçiler, saat ücretlerindeki %35 oranındaki düşüşle, en çok kaybedenlerdendir.

En çok işten çıkarma ise petrol ürünleri sanayinde gerçekleşmiştir.

Nüfusun Yüzde 80’i Yoksul

DİE tarafından yapılan 2002 yılı Hanehalkı Bütçe Anketi sonuçlarına göre 2002 yılında bölüşülen milli gelirimiz 119 katrilyon. Aynı DİE’nin olağan hesaplamalarındaki milli gelirimiz ise 219 katrilyondur. Arada 100 katrilyon gibi çarpıcı bir fark söz konusu. Kimi araştırmacılar bu farkın, üst gelir grubundaki hanelerin gerçek gelirlerini saklamasından kaynaklandığını açıklıyor. Alt gelir dilimindeki hanelerin gelirleri doğru kabul edilerek, bir üçüncü araştırmanın (Türk-İş’in Yoksulluk Araştırması) sonuçlarıyla karşılaştırıldığında, ortaya çıkan “yoksulluk” tablosu, bu çelişkiyi derinleştiriyor.

DİE’ye göre 4 kişilik bir hanenin asgari geçim sınırı (yoksulluk sınırı) 310 milyon iken Türk-İş’e göre bu sınır 970 milyon. Aradaki farkın büyüklüğüne karşın, DİE’nin araştırması bile Türkiye’deki yoksulluğu gizleyemiyor. DİE’ye göre Türkiye’de asgari geçimini sağlayamayan nüfus 20 milyon, yani nüfusun %30’unu kapsıyor. Yoksulluk sınırı olarak Türk-İş tarafından yapılan çalışma kullanıldığında, yoksulluk sınırı altında yaşayanların sayısı 52 milyonu buluyor. Bu da nüfusun %80’ini buluyor. Hangi çalışma asıl alınırsa alınsın, en az 20 milyon insanın yoksulluk sınırı altında yaşadığı açık bir gerçek.

DİE araştırmasına göre Türkiye’deki en zengin kişinin aylık geliri 33 milyar. Ancak bu sayının gerçeği yansıtmadığı bilinen bir gerçek. Farklı yollardan üst gelir grubundaki hanelerin gelirlerini tespit etmeye çalışarak, “bilinen gerçeği” bulmak olanaklı.

Paranın Efendileri

Dolaşımdaki paranın kimin kullanımında ve kimde olduğu, gelir dağılımındaki çarpıklığı açıklamada kullanılabilir. BDDK verilerine göre, Türkiye’de 2003 yılı Kasım ayına göre toplam mevduat tutarı 151 katrilyon. Bankaların toplam müşteri sayısı ise 78 milyon dolayında.

Toplam mevduatın %64’ü, Türkiye’deki 500 bin kişiye ait. Bir başka deyişle, mevduat sahiplerinin yalnızca binde 7’si toplam mevduatın %64’üne sahip. 2003 yılında 359 katrilyon olan milli gelirimizin %25’i değerindeki bir büyüklüğün, toplam nüfusumuzun %1’ini bile oluşturmayan bir azınlığın elinde olduğu anlaşılıyor.

Parayı kim kullanıyor?

2003 yılı Kasım ayı itibariyle Türkiye’deki kredi hacmi 62,8 katrilyon. Ancak bu toplamın %70’i, yine banka müşterilerinin sadece binde ikisi tarafından kullanılıyor. Yani, toplam 17 milyon kredi kullanıcısının sadece 29 bini, toplam kredinin %70’ini kullanıyor.

Mükerrer olarak kredi kullananların sayısı, bu toplam içinde olduğundan Türkiye’de “paranın efendileri” gerçekte tabloda görünenden daha az. Bir başka deyişle “para”, sayılı kişi ya da aile tarafından kullanılmaktadır.

Borsa Halka mı Açılıyor?

Paranın efendileri, aynı zamanda ne istihdamı ne yatırımı umursamayan, ancak her türlü siyasal gelişmeden “nem kaparak” etkilenen, ekonomik gelişmelerden başka her türlü gelişmeyi satın alarak düşen ya da yükselen borsanın da efendileri. Ocak 2004 TAKASBANK verilerine göre borsada yatırım yapanların sayısı 900 bin. Yatırımcıların toplam portföy değeri ise yaklaşık 24 katrilyon (18 milyar dolar). Toplam portföyün %71’i, bin 500 kişinin elinde. Hisse senedi ile halka açıldığını ilan eden şirketlerin kaderi sadece bu bin 500 kişinin elinde.

Paranın Kaynağı

Paradan para kazanma yolunu seçen paranın efendileri, ödediğimiz vergilere dayanarak büyüyor. Devletin toplam vergi gelirlerinin büyük kısmı nüfusun %1’ini bile oluşturmayan bir avuç insanın cebine gidiyor. 2003 yılında ödediğimiz her 100 lira verginin 70 lirası paranın efendilerine gitti.

Bilindiği gibi, devlet borçlanmasının asıl araçları, devlet tahvili ve hazine bonoları. Bu borçlanma araçlarından en büyük payı %80 ile bankalar alıyor. Banka mevduatları çok küçük bir grubun elinde olduğuna göre, ödediğimiz vergilere el koyanlar bu küçük azınlığı oluşturan paranın efendileri.

Kimler Vergi Ödüyor?

Maliye Bakanlığı tarafından açıklanan faaliyet gruplarına göre ödenen vergi miktarları, bir çok işletme, şirket sahibi ve meslek grubunun ücretlilerden daha az vergi verdiği anlaşılıyor(1).

Ücretlilerden daha az vergi ödeyen işletme, şirket ve meslek gruplarının bir bölümünün sıralandığı bu liste oldukça uzun. Bakanlık verilerine göre demir tüccarları, kuyumcular, avukatlar, doktorlar, otel-motel sahipleri, lokantacılar, müteahhitler vb ücretlilerden daha az gelire sahip. Hatta gelirleri, asgari ücretliden bile daha az. Bu gelir beyanında bulunan müteahhitler ve petrol istasyonu sahipleri ücretlilerin yarısı; otel-motel sahipleri üçte biri, kuyumcular beşte biri, lokantacılar sekizde biri kadar vergi ödemektedir.

Vergi gelirlerinin en önemli kaynaklarından biri de tüketim vergileridir. 2001 yılından bu yana tüketim vergileri de hızla artmaktadır. Ücretler üzerinden alınan vergiler yetmezmiş gibi, geniş halk kesimlerinden dolaylı yollardan da vergi toplama yoluna gidilmiştir. Son yıllarda vergi gelirlerindeki artış, dolaylı yollardan alınan vergilerden sağlanmıştır.

Devleti haraca bağlayan kesimlerin vergi havuzuna yaptıkları katkı ise, yok denecek kadar azdır. Örneğin 2002 yılında, faiz ödemeleri vergi gelirlerinin %70’ini alırken, faiz gelirlerine uygulanan verginin bütçeye katkısı binde 1 bile olmamıştır.

Herkes Kaybediyor mu?

Ekonomik göstergeler, kriz dönemlerinde herkesin kaybettiği söyleminin gerçek olmadığını gösteriyor. Piyasa kurallarının geçerli olduğu koşullarda, kaybedenlerin olduğu yerde kazananların da olacağı açık.

2001 yılındaki krizden bu yana geniş halk kesimleri yoksullaşırken paranın efendileri paralarına para katmıştır. Ülkenin çoğunluğunu oluşturan emekçiler sürekli kaybetmiş, kayıpları bir avuç sermayenin ve egemenlerin kazanç hanesine eklenmiştir. Milli gelirin dörtte biri büyüklüğünde bir parayı elinde tutan bu bir avuç azınlığın devletten alacakları, milli gelirimizin yarısından daha fazladır.