|
Son 'Garip'de
Gitti:
Melih Cevdet'i Yitirdik
Şiirimizin
yenileşmesini sağlayan Garip hareketi Melih Cevdet Anday'ın,
Orhan Veli ve Oktay Rifat ile birlikte lise yıllarında başlayan
dostluklarından doğdu. İlk şiiri Ukde 1936 yılında Varlık
dergisinde yayımlanan Anday'ın şiirin yanı sıra roman, deneme,
anı, köşe yazıları da bulunuyordu.
Çarşamba
gecesi yoğun bakıma alınan Türk edebiyatının duayenlerinden
Melih Cevdet Anday (87), solunum ve böbrek yetersizliği tanısıyla
yatmakta olduğu Marmara Üniversitesi Koşuyolu Hastanesi'nde dün
akşam yaşama veda etti.
Şair
ve yazar Melih Cevdet Anday 13 Mart 1915'te İstanbul'da doğdu. Büyük
dedesi Mirliva Mehmed Raşid Paşa , Osmanlı Devleti'nin ilk
''eczacı paşasıydı'' . Çocukluğu ailesinin Kadıköy
Bahariye'deki evinde geçen Melih Cevdet, ilkokulu eski Fenerbahçe
Stadyumu'nun yanındaki taş mektepte, ortaokulu Kadıköy
Sultanisi'nde okudu. Babasının görevi dolayısıyla lise öğrenimini
Ankara'da, Ankara (Gazi) Lisesi'nde tamamladı. Dokuzuncu sınıfta
okuduğu sırada, Orhan Veli ve Oktay Rifat ile tanıştı, arkadaş
oldu. Şiirimizin yenileşmesini sağlayan Garip hareketi bu arkadaşlıktan
doğdu.
Liseyi
bitirince önce Hukuk Fakültesi'ne, ardından Ankara Üniversitesi
Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi'ne yazıldıysa da, öğrenimini sürdürmedi.
Bu süre içinde Devlet Demiryolları'nda memur olarak çalışmıştı.
Bu kuruluşun olanaklarından yararlanarak sosyoloji öğrenimi görmek
üzere Belçika'ya gitti.
37
yıl Cumhuriyet'te yazdı
İlk
şiiri Ukde , 1936'da Varlık dergisinde yayımlandı. Şiirleri ayrıca
Ses (1940 - 1941), Yaprak (1948 - 1950), Yeditepe (1951 - 1962),
Papirüs, Yeni Ufuklar, Yeni Dergi, Soyut, Ataç, Dönem, Yön vb.
dergilerde yayımlandı. Daha sonra, Yaşar Nabi , yeni bir şiir
anlayışı getiren Anday'a, Orhan Veli ve Oktay Rifat ile birlikte,
derginin orta sayfasını ayırdı. 1941'de tek kitap olarak Orhan
Veli'nin imzası ve önsözüyle yayımlanan, bu üç şairin şiirlerini
kapsayan Garip daha sonra, yeni şiir hareketinin de adı oldu.
Askerliğinden
sonra Hasan Âli Yücel 'in önerisiyle Milli Eğitim Bakanlığı
Neşriyat Müdürlüğü'nde memurluğa başladı. Bu görevde
bulunduğu sırada ikinci kez askere alındı. 1946 seçimlerinden
sonra Milli Eğitim Bakanlığı'na Reşat Şemsettin Sirer
getirilince Konya'ya atandıysa da Kütüphaneler Genel Müdürü'nün
araya girmesiyle, Ankara Kitaplığı tasnif memurluğunda çalıştı.
İki
yıl sonra görevinden ayrılarak İstanbul'a dönen Anday, 1953 -
1954 yılları arasında Akşam gazetesinde sayfa sekreterliği
yaparken gazetenin sanat-edebiyat sayfasını da hazırlıyordu.
''Solcu'' olduğu için işine son verilince Doğan Kardeş Yayınları'nın
kitap bölümüne girdi; çeviriler yaptı, kitapların baskı işleriyle
uğraştı. Ve yine aynı nedenle işinden çıkarıldı.
1958'de
Cihad Baban ve Semih Tanca 'nın yönetimindeki Tercüman
gazetesinde, Yaşar Tellidede adıyla köşe yazıları yazmaya başladı.
Bir ay kadar da kendi adıyla yazdıktan sonra, bu işine de son
verildi.
Büyük
Gazete, Yeni Tanin ve İkdam 'da kendi imzasıyla ya da Yaşar
Tellidede, Niyazi Niyazoğlu , Murat Tek vb. takma adlarla köşe
yazıları, denemeler ve yine takma adlarla tefrika romanlar yazarak
geçimini sağlayan Anday, 1960'tan sonra Nadir Nadi 'nin önerisiyle
gazetemizde yazmaya başladı ve 1997'ye dek yazılarını sürdürdü.
Kendi adıyla yazdığı dört romanı Aylaklar, Gizli Emir, İsa'nın
Güncesi ve Raziye ile anıları Geçen Zaman Duran Zaman da önce
gazetemizde yayımlandı. Bu arada 2000'e Doğru dergisinde de yazıyordu.
Ödüllerle
Anday
Anday,
İstanbul Belediye Konservatuvarı Tiyatro Bölümü'nde
fonetik-diksiyon öğretmenliği yaptı, LCC özel tiyatro okulunda
da mitologya dersleri verdi. 1964 - 1969'da TRT Yönetim Kurulu üyeliğinde,
1979 - 1980'de Paris'te eğitim müşavirliği görevinde bulundu.
Yanyana
(1964) adlı şiir kitabı 142. Madde'ye aykırı görülerek toplatıldı,
sonra da serbest bırakıldı. 1967 - 1968 tiyatro mevsiminde Ankara
Sanat Sevenler Derneği tarafından yılın en iyi oyun yazarı seçildiği
Mikadonun Çöpleri adlı oyunuyla İlhan İskender Armağanı'nı
kazandı. Gizli Emir 'le TRT 1970 Sanat Ödülleri Yarışması'nda
roman türünde başarı ödülünü, Buz Sarayı ( Tarjei Vesaas
'tan) roman çevirisiyle Türk Dil Kurumu 1973 Çeviri Ödülü'nü,
Teknenin Ölümü ile 1976 Yeditepe Şiir Armağanı'nı, 1978'de tüm
şiirlerini topladığı Sözcükler ile Sedat Simavi Vakfı
Edebiyat Ödülü'nü, Ölümsüzlük Ardında Gılgamış ile 1981
Türkiye İş Bankası Ödülü'nü, Ölümsüzler ya da Bir
Cinayetin Söylentisi oyunuyla 1984 Enka Sanat Ödülü'nü, 1991'de
TÜYAP Onur Ödülü'nü, 2000'de Aydın Doğan Vakfı Şiir Ödülü'nü
aldı.
1997
yılında Uludağ Üniversitesi'nin düzenlediği 5. Kültür Sanat
ve Spor Şenliği kapsamında Bursa'ya davet edilen Anday'a fahri
doktora unvanı verildi. Melih Cevdet Anday'a ayrıca geçen yıl Müjdat
Gezen Sanat Merkezi'nce en iyi yazar ödülü verilmişti.
Solcu
olduğu için bir dönem işine son verilen Anday'ın şiir kitabı
'Yanyana' da yasaklıydı
Her
alanda ölümsüz ürünler verdi
Şiir
.
Garip (Orhan Veli ve Oktay Rifat'la) - 1941
.
Rahatı Kaçan Ağaç - 1946
.
Telgrafhane - 1952
.
Yanyana - 1956
.
Kolları Bağlı Odysseus - 1963
.
Göçebe Denizin Üstünde - 1970
.
Teknenin Ölümü - 1975 (1976 Yeditepe Şiir Armağanı)
.
Sözcükler - 1978 (1978 Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Ödülü)
.
Ölümsüzlük Ardında Gılgamış - 1981 (Türkiye İş Bankası
Şiir Büyük Ödülü)
.
Tanıdık Dünya - 1984
.
Güneşte - 1989
Deneme
.
Doğu -Batı - 1961
.
Konuşarak - 1964
.
Gelişen Komedya - 1965
.
Yeni Tanrılar - 1974
.
Sosyalist Bir Dünya - 1975
.
Dilimiz Üstüne Konuşmalar - 1975
.
Maddecilik ve Ülkücülük - 1977
.
Yasak - 1978
.
Paris Yazıları - 1982
.
Açıklığa Doğru (İlk iki kitabı, yeni eklerle) - 1984
.
Sevişmenin Güdüklüğü ve Yüceliği - 1990
Oyun
.
İçerdekiler - 1965
.
Mikado'nun Çöpleri - 1967 (1967-68 İlhan İskender Armağanı,
1971-72'de Sanatseverler Derneği'nde yılın en iyi oyunu seçildi.)
.
Dört Oyun (Yarın Başka Koruda, Dikkat Köpek Var, Ölüler Konuşmak
İsterler, Müfettişler) - 1972
.
Ölümsüzler (Toplu Oyunları-1) (Yukarı da belirtilen dört oyun
ile Mikado'nun Çöpleri ve 1984 Enka Sanat Ödülleri'nde mansiyon
kazanan Ölümsüzler.) - 1987
.
İçerdekiler (Toplu Oyunları-2) (İçerdekiler, Yılanlar, Babalar
ve Oğullar) - 1989
Roman
.
Aylaklar - 1965
.
Gizli Emir - 1970
.
İsa'nın Güncesi - 1974
.
Raziye - 1975
.
Yağmurlu Sokak (Murat Tek imzasıyla, 1 Ocak 1959'dan başlayarak
Tercüman'da tefrika edilmişti.) - 1991
.
Dullar Çıkmazı (Murat Tek imzasıyla, 1 Mart 1962'den başlayarak
İkdam'da tefrika edildi.)
.
Meryem Gibi - 1991
.
Birbirimizi Anlayamayız - 1992
Anı
.
Akan Zaman Duran Zaman I - 1984
Gezi
.
Sovyet Rusya, Azerbaycan, Özbekistan, Bulgaristan, Macaristan (Yeni
basımı, eklerle, Anadolu'da ve Sosyalist Ülkelerde adıyla) -
1965
Çeviri
.
Babalar ve Oğullar (Turgenyev'den)
.
Tanrı Gelini Sybill (Par Lagerkvist'ten)
.
Tepedeki Işık (Erskine Caldwell'den)
.
Ölü Canlar (Gogol'den)
.
Müfettiş (Gogol'den)
.
Bir Evlenme (Gogol'den)
.
Tiyatrodan Çıkış (Gogol'den)
.
Buz Sarayı (Tarjei Vesaas'tan) (Türk Dil Kurumu 1973 Çeviri Ödülü)
Çevirilen
Yapıtları
.
Veholepnaya Ştuka (Harika Bir Şey), Şiirler, Çeviren: Semena
Kirsamova - Moskova, 1965
.
Aylaklar (Türkçe) - Sofya, 1966
.
Obreçionniye (Aylaklar). Çeviren: A. İbragimova - Moskova, 1970
.
Trinojnik (Sacayağı), Melih Cevdet Anday, Orhan Veli Kanık ve
Oktay Rifat'tan Seçmeler - Sofya, 1966
.
Ulysse Bras Attach´es (Kolları Bağlı Odysseus), Çeviren: S. Eyüboğlu,
Turhan Doyran, Hıfzı Topuz, UNESCO Poesie-Club - Paris, 1970
.
Pismo od mrtvog druga (Ölü Bir Dosttan Mektup), Şiirler, Çeviren:
Nermin Menemenoğlu - Talat S. Halman - New York, 1974
.
Rain One Step Away Çeviren: Talat Halman - Brian Swann -
Washington, 1980
.
The Mikado Game (Mikado'nun Çöpleri), Çeviren: Nermin Menencioğlu,
ITI Yayını - Ankara, 1980
.
L'arbre qui a perdu la qui´etude (Rahatı Kaçan Ağaç), Türkçe-Fransızca
- Paris, 1981
.
Trindavii (Aylaklar), Çeviren: Viorica Dinescu - Bükreş, 1984
.
Eden Nov Svet (Yeni Bir Dünya), Şiirler, Çeviren: Boris Bişinski-Makedonca
- Üsküp, 1989
''Kolları
Bağlı Odysseus bambaşka bir anlayışla yazılmıştı. Kapalı,
anlamını kolay iletmeyen bir şiirdi. Gündelik olaylara sıkı sıkıya
bağlı, alaycı, yergici, kavgacı bir şiirin yürütücüsü
olarak tanınan Melih Cevdet Anday, şiir anlayışını temelinden
değiştirmişti' '
Memet
Fuat (1985).
''İnsanı,
tarih içindeki bütün görünüşleriyle ele alma tutkusu Melih
Cevdet'i bir yandan ilkçağın bizim yaşadığımız topraklarda,
Anadolu'da şekillenmiş uygarlıklarına götürür, eski Anadolu
uygarlıklarından mitoslar, kahramanlar bugünün sorunlarıyla ve
bugünün insanlarıyla birleşerek bu şiirlerde yer alırlar.''
Konur Ertop (1978).
Cumhuriyet'
ten alınmıştır.
|
