Emekçilerin 
Kurtuluşu
Kendi
Eserleri
Olacaktır.
                 
K. MARKS

Ana Sayfa

Başvuru

Katkı

Arşiv

Linkler

E-Posta

15-16 HAZİRAN 1970 / OTUZDÖRT YIL ÖNCENİN SONRASI

 Av.Fikret İLKİZ

1961 Anayasası yürürlükteydi. Anayasanın 46 ıncı maddesine göre Sendika Kurma Hakkı, 47 inci maddesine göre de Toplu Sözleşme ve Grev Hakkı düzenlenmişti. Türk İş “partiler üstü” siyaset ve siyaset üstü “sendikacılık” gibi bir anlayışla yoluna devam etmek İçin çaba gösteriyordu. Bunun nasıl bir anlayış olduğunu açıklamak güçtü. 1961 Anayasasının yürürlükte olduğu dönemde anlaşılması da çok güçtü. Anlaşılamadı. Ancak yıllar sonra bu anlayıştan ne anlaşılması gerektiği anlaşılacaktı. 12 Eylül’de DİSK kapatılacak, Türk-İş işçi sınıfının “biricik” sendikal örgütü olarak açık kalacaktı.

 Ama daha o yıllarda saflar belirginleşmiş ve işçi sınıfı mücadelesinin sınıfsal çizgileri kendini göstermeye başlamıştı bile..13 Şubat 1967 Pazar günü Çemberlitaş Şafak Sinemasında toplanan Kurucu delegelerden Türk-İş üyesi sendikalardan Maden-İş, Lastik-İş, İstanbul Basın-İş ile bağımsız Gıda-İş ve Türk Maden-İş tarafından Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasoyunu (DİSK) kuruldu. 

 DİSK, işçi sınıfının umudu oldu. Anlaşılır bir politika yürüttü. DİSK "sınıf ve kitle sendikacılığı" temelinde yürüttüğü mücadelesi ile büyüdü. Örgütlenme gücünü işçi sınıfından alıyordu. 1968'de Derby fabrikasında yapılan “referandum” ile sarı sendikacılık anlayışı sona erdirildi. Grev hakkının kullanımında karşılaşılan sıkıntılar ve yasal sınırlandırmalar Singer, Türk Demir Döküm, Gamak fabrikalarında verilen mücadelelerle aşıldı. Sungurlar fabrikasındaki direnişe herkes katıldı. İşgal edilen bazı işletmelerde ise işyerindeki faaliyetler işçiler tarafından kurulan konseylerle sürdürüldü. Üretim durdurulmadı..İşçi sınıfının hak arayışı örgütlü mücadele ile sürdürüldü. 1970’li yıllara gelindiğinde kamu ve özel sektörde 425 grev gerçekleşmişti. Katılan işçi sayısı ise doksanbirbini bulmuştu. Siyasi iktidar işçi hareketleri Türkiye’yi hareketlendirdikçe; grevlerin, işyeri işgallerinin, direnişlerin miting ve yürüyüşlerin hesabını DİSK’ten sormak için hazırlanıyordu. Karşı güçler “not” alıyordu.

 Türk-İş Kongresinde konuşan AP Milletvekili ve Çalışma Bakanı Seyfi Öztürk “Yakında DİSK’in çanına ot tıkayacağız. DİSK varken genel grev hakkını tanımamız mümkün değildir.” diyordu. Çünkü siyasal iktidar, biriktirdiği notlarına göre çizmeyi aşan DİSK’in ortadan kaldırılması gerektiğine inanıyordu. DİSK öncülüğünde gerçekleşen eylemleri durdurmak için 274sayılı Sendikalar yasası ile TİS ve grev/lokavt hakkını düzenleyen 275 sayılı yasaları değiştirerek DİSK’i tasfiye edecek yasa tasarısı hazırlığını tamamladı ve “harekete” geçti...

 Yasa Tasarı ile yapılmak istenen değişikliklere göre; bir sendikanın ülke çapında faaliyet gösterebilmesi için işkolundaki sigortalı işçilerin en az üçte birini üye yapması zorunluluğu getiriliyordu ve Konfederasyonların faaliyeti de ülke çapında sendikalı işçi sayısının en az üçte birini üye yapmaları şartına bağlanıyordu. Sendika kurucusu olmak için o işkolunda en az üç yıldır çalışma şartı aranması gibi diğer sınırlandırmalar yanında Uluslararası sendikal örgütlere üye olmak sadece en çok üyeye sahip Konfederasyona tanınıyordu. Bu tür yasal   değişikliklerin tek amacı vardı: DİSK’i yok etmek..

 Adalet Partisi'nin DİSK’in çanına ot tıkamak için hazırladığı Sendikalar Yasası'ndaki değişiklik için 7 Haziran 1970 Pazartesi günü Mecliste CHP'li sendikacı milletvekillerinden de destek geldi. Tasarıya "evet" oyu veren CHP'li sendikacılar Burhanettin Asutay, Emin Postacı, Osman Soğukpınar ve Abdullah Baştürk'tü. Meclis'teki 450 milletvekilinden oylamaya 234 milletvekili katılmış ve 230 milletvekili “evet” oyu kullanırken yalnızca dört milletvekili karşı oy kullanmıştı: Hilmi İşgüzar (Millet Partisi) Suna Tural (Millet Partisi -Eski Genelkurmay Başkanı Cemal Tural'ın eşi) Şeref Bakşık (Cumhuriyet Halk Partisi-CHP) ve Rıza Kuas (Türkiye İşçi Partisi-TİP).

 TİP Milletvekili, Lastik İş Sendikası Başkanı ve DİSK Yürütme Kurulu Üyesi Rıza KUAS, 11 Haziran 1970’de TBMM’de “DİSK Anayasal haklarını kullanarak direnecektir. Kanun bu şekilde çıkarsa DİSK yine direnecektir” dedi.

DİSK, 12 Haziran 1970'te bir bildiri yayınlayarak yasayı protesto etti. Yasanın ve Türk-İş’in eleştirildiği bildiride; Türk-İş'e tanınan sendika diktatörlüğünün çalışma hayatına baskı, terör ve ızdırap getireceğini, yasanın işçinin doğal hakkı olan sendika seçme özgürlüğünü düzenleyen Anayasa'nın 46. maddesine rağmen ortadan kaldırdığını ve bu suretle DİSK'i bertaraf etmeyi kanunla sağlamayı düşündüklerini belirterek esas planın da bu olduğu açıklanmıştır. Aynı bildiride DİSK’in olağanüstü toplanarak durumu değerlendirerek bu konunun “Anayasa çizgisi içinde” çözümlenmesi için “kesin eylem biçimlerinin” saptanacağı da açıklanmıştı.

 Zaten daha yasa tasarısı tartışıldığı sırada DİSK tarafından oluşturulan “Eylem Komitesi” Başbakan Süleyman Demirel'e 9 Haziran 1970 günü bir mektup göndererek tasarının yasalaşması halinde “Anayasa'daki direnme hakkını” kullanacaklarını bildirmişti.

 DİSK   direnecekti... DİSK “eylem” kararı verdi...DİSK direndi...

 DİSK bir protesto mitingi yapmaya karar verdi. Tarih 17 Haziran olarak saptandı. İşçilere DİSK’ten gelecek talimatların beklenilmesi duyuruldu. DİSK İstanbul Valiliği'ne başvurdu ama miting izni verilmedi.

 Tüm işyerlerine DİSK’in protesto mitingi ile yasayı protesto edeceği haberi yayılınca işçiler 17 Haziran’ı beklemedi. 15 Haziran günü 75 bin işçiyle başlayan ve 16 Haziran günü 150 bine varan işçinin direnişi “hayatı durdurdu” Vapur seferleri iptal edildi. Galata köprüsü açıldı. İstanbul’dan başlayan direnişin devamında Gebze’de, İzmit’te, Adapazarı ve Zonguldak’ta fabrikalar ve madenler durdu. Her yerde işçiler yürüdü, fabrikalarda protestolar sürdü. DİSK’in böyle bir kararı olmamasına rağmen sadece iş bırakılmadı. Hayat durduruldu.

 İşçiler mitinglerini düzenledi, yollarda yürüdü..Sıkıyönetim ilan edildi. Tutuklanan işçiler oldu. Sıkıyönetime rağmen tutuklanan işçilerin bırakılması için pasif direniş ve iş yavaşlatmalar sürdü. DİSK’in çağrısı ile işyerleri normale dönebildi.   

 15-16 Haziran olaylarının en önemli nedeni olan 274 sayılı Sendikalar Yasasında değişiklik yapan ve DİSK'in kapatacak tasarıya "evet" oyu veren Genel-İş Sendikası Başkanı Abdullah Baştürk 15 – 16 Haziran 1970 olaylarından altı ay sonra da aynı görüşteydi.

 14 Ocak 1971'de Türk-İş Yönetim Kurulu Kızılcahamam'da toplanmıştı. Genel-İş Sendikası Başkanı Abdullah Baştürk , Yol-İş Başkanı Halit Mısırlıoğlu , Deniz Ulaş-İş Sendikası Başkanı Feridun Şakir Öğünç ve Petrol-İş Başkanı İsmail Topkar tarafından hazırlanan bir rapor bu toplantıya sunuldu. Raporda DİSK'e ilişkin şu görüşler yer alıyordu: "DİSK'in amacı işçi iktidarını gerçekleştirip sosyalist bir devlet kurmaktır. Açıklamalarına bakılırsa iktidarlarının proleter ihtilali ile gerçekleştirilmesi düşünülmektedir."

 Bu raporun verilmesinden 6 yıl sonra Genel İş Sendikası ve Başkanı Abdullah Baştürk DİSK'e katıldı. 1978'de DİSK'in Genel Başkanı oldu. 12 Eylül 1980 darbesinde tutuklandı. İdam istemiyle yargılandı. 4 Yıl hapis yattı.

 817 sayfalık DİSK iddianamesi 25.6.1981 tarihini taşıyordu. Sıkıyönetim Savcısı Süleyman Takkeci ve yardımcısı savcıların imzalarını taşıyan iddianame 26 Ekim 1981 tarihinde 2 Nolu Askeri Mahkemeye verilmek suretiyle DİSK yöneticileri hakkında ilk dava açılmış oldu. İddianamede suç tarihi olarak DİSK’in kuruluş tarihi olan 13.2.1967’yi esas alıyor ve 12.9.1980 tarihine kadar başta DİSK Genel Başkanı Abdullah Baştürk olmak üzere 52 yöneticiyi şöyle suçluyordu:  “ Sosyal bir sınıfın diğer sosyal sınıflar üzerinde tahakkümünü tesis etmeye veya sosyal bir sınıfı ortadan kaldırmaya veya memleket içinde müesses iktisadi veya sosyal temel nizamlardan herhangi birini devirmeye matuf cemiyetleri her ne suret ve nam altında olursa olsun kurmaya tevessül etmek kurmak veya bunların faaliyetlerini tanzim veya sevk ve idare etmek veya bu hususlarda yol göstermek”...  Raslantıya bakın.. DİSK İddianamesi Baştürk'ün 1971'de DİSK'e yönelttiği suçlamaları neredeyse aynen tekrar ediyordu: Proletarya ihtilali yoluyla sosyalist devlet kurmak.

 1477 sendikacı için ağır hapis cezası, 52 sendikacı için idam cezası istenen DİSK davasının iddianamesine göre DİSK Kuruluş Bildirgesi, Anatüzük, Genel Kurul Kararları, 20 Mart Faşizme İhtar Eylemi, 1Mayıslar, Ören toplantıları ve “15-16 Haziran 1970 Olayları” suç kanıtı sayıldı. DİSK  iddianamesine alındı. (İddianame. Sayfa 640-653)

İddianamede 15-16 Haziran 1970 olayları “ihtilal provası” olarak değerlendirilerek meydana gelen büyük çaptaki şiddet olaylarının DİSK'in “mevcut düzeni yıkmak ve Proleter Devrimi gerçekleştirmek için İşçi sınıfını eğitip, biçimlendirmek, İşçi sınıfının mücadele azmini bileyerek, dayanışma ve bütünlüğünü dinamik bir halde ayakta tutabilmek için giriştikleri kitlesel eylemlerden” olduğu ve DİSK tarafından düzenlendiği ileri sürülmüştür.

 Baştürk iki yıllık Başkanlığına karşın dört yıl tutuklu iki yıl da tutuksuz olmak üzere 6 yıl yargılandı. Bu süreçte Baştürk (kendi suçladığı dönem de dahil olmak üzere) DİSK'in 13 Şubat 1967'den başlayarak bütün geçmişini, mücadelesini, onurlu tavrını, işçi sınıfı mücadelesini DİSK Başkanı olarak savundu. Altı yıl sonunda 1477 arkadaşıyla birlikte beraat etti.[1]

 274 Sayılı Sendikalar Yasası'nda değişiklik yapan 1317 sayılı yasayı Anayasa Mahkemesi, 8-9 Şubat 1972 gün ve E. 1970/48, K. 1972/3 sayılı kararıyla iptal etti.

 Ne işçi sınıfının 15-16 Haziran direnişi boşa gitti, ne de DİSK iddianamesine alınan suçlama kanıtlarına karşı Sıkıyönetim Askeri Mahkemesinde yapılan “tarihi” “savunma”-lar...İşçiler, işçi sınıfının önderleri; DİSK yöneticileri ve TİP milletvekilleri, otuzdört yıl önce işçilerin örgütlerini ortadan kaldırmaya yönelik zihniyete karşı başkaldırmayı Mecliste, sokakta, fabrikalarda, madenlerde ve yaşamın olduğu her yerde biliyorlardı. Onlar bildiklerini okudular. Yaşadıkları gibi konuştular, tarihlerini yazdılar ve öylece yaşadılar. İşçi sınıfını ve onun mücadelesini savundular.

 Yıllar geçse bile, “partiler üstü siyaset” veya “siyasetüstü sendikacılık”, işçi sınıfının her eylemine bir çentik atıyordu. DİSK iddianamesinde 15-16 Haziran 1970 olaylarının “ihtilal provası” olarak adlandırılması boşuna değildir. Ciddiye alıyor ve hesap sormaya kalkıyorlar. Unutmuyorlar.

 Üretimden gelen gücümüzü kullanmak için örgütlenmemiz var mı? Nasıl bir eylem biçimiyle işçi sınıfının çıkarlarını koruyabiliriz? Yaşamın her alanında ve anında var mıyız?  Anayasal direniş çizgimizi nasıl çizersek geçmiş tarihimize yaklaşabiliriz? İşçilerin önceki mücadele biçimleri yolumuzu aydınlatamaz mı?

 Yoksa yazılması olası “iddianamelere” yazılacak kadar önemli başkaldırılarımız veya ciddi bir işimiz bile kalmadı mı? Tarihsel geçmişimizdeki ciddi direniş ve başkaldırmaları unutanların laflarını artık kimse ciddiye almıyor.